Moduleren betekent niet van modus veranderen, wel van toonaard. Tijdens een modulatie kan er wel een verandering van modus optreden, maar niet systematisch. Je verandert van toonaard door modulerende noten aan te brengen die deel uitmaken van de nieuwe toonaard, maar niet van de oude.

Hier volgen twee eenvoudige voorbeelden: om naar de dominant te moduleren breng je de nieuwe leidtoon aan. Om een kwint lager te moduleren, volstaat de nieuwe leidtoon niet (omdat deze noot al deel uitmaakt van de eerste toonaard): je moet de nieuwe subdominant aanbrengen.

Becijferde bas gegeven

Wanneer de auteur de oorspronkelijke toonaard (voortekening) verlaat, schrijft hij de nodige wijzigingstekens bij de becijfering (of hij duidt enkel de alteratie aan wanneer het de terts betreft). De verandering van toonaard wordt bijgevolg uitdrukkelijk aangeduid in de becijfering. Observatie en analyse kunnen volstaan, maar beter nog probeer je te horen wat je leest. Zo bepaal je de tonale opbouw van de oefening en kan je ze zoals gewoonlijk uitwerken. Let er wel op de wijzigingstekens toe te voegen bij de modulaties (zie verder).

Sopraan gegeven (en niet becijferde bassen)

De modulaties zijn niet noodzakelijk “zichtbaar” bij een eerste opervlakkige lezing: de modulerende noten maken daarom nog geen deel uit van de gegeven tekst, en zeker niet op die plaats waar de nieuwe toonaard start.

De innerlijke voorstelling zal hierbij een grote rol spelen: je ontdekt de modulerende noten door je innerlijk gehoor (mentaal). Zo wordt de nieuwe toonaard duidelijk (in de bas of in de binnenstemmen) en kan je de harmonisatie naar behoren uitvoeren.

Het innerlijk gehoor is de enige manier om eruit te geraken. Logica en berekening kunnen verschillende mogelijke oplossingen aanbrengen op theoretisch vlak, maar zonder verband met de muzikale werkelijkheid. De keuze van interessante modulaties kan je enkel maken met je gehoor en je muzikaal instinct (nadien kan je nog bekijken of de oplossing ook logisch is)..

Het is die innerlijke activiteit die je absoluut moet ontwikkelen in tegenstelling tot de logica die op lange termijn nergens toe leidt en die muzikaal gezien geen belang heeft (doorgaans heeft het driestemmig dictee daar reeds voor gezorgd).Je kan de logica beter gebruiken in de oefeningen met betrekking tot de opbouw van harmonische progressies..

Bas gegeven : je moet wat snelheid en zelfzekerheid ontwikkelen om langere opgaves aan te pakken. Henri Challan, 380 basses et chants donnés, boek 2a, oefeningen 91 en volgenden. Enkele voorkeuren:het kleine menuet 93. In 94 kan je iets leuks ontdekken in verband met het begin en de a Tempo (ik gebruik de juiste muzikale term niet om de pret niet te bederven!) Noot in verband met de drukfouten: bas 97, maat 3^e 4^e e tel, het betreft hier wel degelijk een verminderde kwint. Bas 98, lijn 3, maat 3, 3^e en 4^e tel : de becijfering is 5 gevolgd door _________ .
Sopraan gegeven : Henri Challan, 380 basses et chants donnés, boek 2a, oefeningen 111 en volgenden. Mijn persoonlijke voorkeur gaat uit naar 113 en 114. In nr. 121 en volgenden moet je goed zoeken om een geslaagde en elegante oplossing te vinden.

 

Valse Relaties

Een valse relatie is een opeenvolging van twee noten die een vals effect veroorzaakt wanneer die noten in verschillende stemmen staan. Meestal betreft het noten die een chromatische beweging hadden kunnen uitvoeren (indien ze in dezelfde stem hadden gestaan).

Valse relatie bij chromatische bewegingen (bijvoorbeeld bij modulaties)

Wanneer een modulatie wordt aangebracht door verbindingen die een chromatische beweging mogelijk maken, moet je die chromatische beweging in éénzelfde stem schrijven (in plaats van ze te verdelen over twee stemmen). Zoniet krijg je een valse relatie of dwarsstand.Meer nog:

1) Je moet vermijden de noot te verdubbelen die gealtereerd zal worden. Dit is niet altijd mogelijk, en dikwijls wordt in het gebruik de verdubbeling ook vereist.In dat geval moet je de verdubbeling verlaten met tegenbeweging:

2) Omgekeerd moet je vermijden de pas gealtereerde noot te verdubbelen. Indien dit onmogelijk is, of het is een noot die gewoonlijk verdubbeld wordt, moet je het octaaf benaderen in tegenbeweging:

In tegenstelling tot de vorige hoofdstukken uit deze cursus, die progressief gerangschikt zijn, is het hier gemakkelijker diverse voorbeelden van valse relaties te groeperen, die kunnen voorkomen in de verschillende etapes van de studie. De nieuwsgierige leerling kan oppervlakkig kennis maken met hetgeen volgt, om er later uitvoeriger op terug te komen.

Tritonusdwarsstand

Het handboek verbiedt de tritonusdwarsstand in de verbinding V IV wanneer de leidtoon in de sopraan staat :

Daarentegen wordt in datzelfde handboek niets gezegd over dezelfde dwarsstand tussen bas en sopraan in de gebruikelijke verbinding IV V :

Het verbod bij de verbinding V IV berust eerder op stijlbewustzijn. Wanneer we de kwintakkoorden bestudeerden, gaven we er de voorkeur aan te beklemtonen dat de verbinding V IV meestal enkel naar V kan terugkeren of met een plagale cadens naar I.

 

Andere gebruikelijke valse relaties

Valse relatie in de Napolitaanse sixt

In het linker voorbeeld staat er een valse relatie maar ze is toegelaten. Het rechter voorbeeld kan wanneer de bas ter plaatse blijft en een tritonusakkoord aanbrengt (+4). Dan wordt de sixt verdubbeld: de ene sixt stijgt, de andere daalt, geheel volgens de regels van de verdubbeling bij chromatische bewegingen :

Valse relatie met de dominant septiemakkoorden

De valse relatie is gebruikelijk en toegelaten met de dominant septiemakkoorden en hun omkeringen. Zeker wanneer de bas een modulatie aankondigt na een karakteristiek interval zoals bijvoorbeeld de verminderde kwart (rechter voorbeeld):

Valse relatie tussen de twee vormen van de melodische mineurtoonaard

De gelijktijdigheid van de melodische mineurtoonladder stijgend en dalend heeft een zeer natuurlijk effect (en veroorzaakt zeker geen onaangename dwarsstand). Dit zullen we later tegenkomen bij de dominant none-akkoorden :