De vierklank waarvan de grondnoot op de vijfde graad staat (in de kleine en grote toonaard).

Noot: de opbouw van dit akkoord is hetzelfde in de grote toonaard en de harmonische kleine. Het dominant septiemakkoord bevat geen modale noten. En kan op zichzelf enkel een nieuwe toonaard bepalen, en niet de nieuwe modus (groot of klein).

Becijfering

Bemerkingen

Deze becijfering omvat nooit alteraties ; de opbouw van het akkoord is steeds dezelfde : volmaakte drieklank en kleine septiem.

De "plus" in de becijfering ( + ) geeft aan dat de noot voorgesteld door het cijfer rechts van de "plus" de leidtoon van de toonaard is (of de leidtoon van de nieuwe toonaard bij een modulatie). Wanneer dat cijfer rechts van de plus ontbreekt, is het de terts (die de leidtoon is). Hetzelfde geldt voor de alteraties die niet gevolgd door een cijfer.

De doorstreepte cijfers betekenen dat het interval verkleind is. Hier betreft het de kwint (de omkering van de tritonus).

Verdubbelingen en weglatingen

Meestal gebruikt men het volledige akkoord, zonder verdubbelingen. De enige noot die verdubbeld wordt, is de grondnoot ( de leidtoon en de septiem worden noch weggelaten noch verdubbeld). De enige noot die kan weggelaten worden, is de kwint.

Noot: om deze reden moet het +6 akkoord altijd volledig zijn.

 

Zo noemt men elke verbinding van een dominant septiemakkoord met het akkoord van de eerste graad (wat ook de omkeringen zijn die door beide akkoorden gebruikt worden). De noten van de tritonus moeten oplossen op een natuurlijke wijze :

- De leidtoon moet stijgen naar de tonica.
- De septiem moet dalen naar de mediant.

Bemerkingen

De eerste drie vormen lossen op naar het akkoord van de eerste graad in grondligging.
Het +4 akkoord lost op naar de eerste omkering.

De tweede omkering( +6 ) kent nog een interessanter oplossing naar de eerste omkering (opeenvolging +6 6). In dit geval moet de septiem aaneengesloten stijgen om de bas van het sixtakkoord niet te verdubbelen :

Dit is het enige geval - bij de natuurlijke oplossingen - waar de septiem mag stijgen. In de loop van de geschiedenis gaven de componisten er de voorkeur aan bij deze verbinding de septiem te laten stijgen, eerder dan de bas van het sixtakkoord te verdubbelen.

Noot: let er op dat de noten van de tritonus een kwart vormen, om geen parallelle kwinten te veroorzaken.

Zie ook de pagina van de modulaties, ondertitel Valse relaties, "Dominant septiemakkoorden".

Onmogelijk

Volmaakte cadenzen: je kan het dominant septiemakkoord (in grondligging) nooit verbinden met zijn natuurlijke oplossing en toch de twee volledige akkoorden behouden. Er moet een keuze gemaakt worden volgens de context, en de kwint van één van de akkoorden moet worden weggelaten (kijk naar de eerste twee voorbeelden op de vorige pagina).

Het is onmogelijk het dominant septiemakkoord te verbinden met het sixtakkoord van de eerste graad ( I⁶ ) zonder fouten te maken : de verdubbeling van de oplossing van de septiem (de bas van het sixtakkoord) in rechtstreekse beweging is zeer zwaar en is altijd verboden, met welke omkering ook.

De rechtstreekse benadering van de verdubbelde oplossing van een septiem is altijd lelijk en strikt verboden, et alle soorten septiemen, in alle stemmen, in alle omkeringen of liggingen.

Wisseling

Het septiemakkoord kan van ligging of omkering veranderen alvorens op te lossen. De septiem, met van nature uit een dalend karakter, wisselt in principe al dalend.

Noot: maar de septiem kan wisselen door naar de 9^e te stijgen.

 Nooit wordt de septiem gewisseld met de grondnoot. Het resultaat klinkt erg plat. Deze fout komt vaak voor, wanneer de 7 even naar de grondnoot stijgt, voordat ze normaal oplost. In dat geval is voorzichtigheid geboden. Er zouden twee enorme blunders ontstaan: de uitwisseling van 7 en grondnoot, en de verdubbeling van de oplossing in een rechtstreekse benadering (zoals in het voorbeeld hierboven, bij gelijk welke omkering of ligging).

Toegelaten kwinten

De volgende kwinten worden toegelaten omdat ze voldoen aan drie voorwaarden: één van de twee is verminderd, er is een uitwisseling van de septiem, en... deze verbinding werd gebruikt door Mozart :

Bassen gegeven :

voor de leerlingen die niet alle liggingen of omkeringen ineens willen gebruiken, zijn er volgende oefeningen: vier reeksen van vijf korte basopgaven, voor elke vorm van het dominant septiemakkoord. Ze bevatten natuurlijke en uitzonderlijke oplossingen en zijn beschikbaar in Harmony Practice formaat.

Henri Challan, 380 bassen et sopranen gegeven, boekje 3a, oefeningen 131 en volgenden. Enkele opmerkingen : nr. 131 bevat (misschien een vergetelheid van de auteur!) één uitzonderlijke oplossing. Nr. 132 bevat een modulatie door enharmonie. Nr. 133 stelt een aantal korte, eenvoudige imitaties voor tussen bas en sopraan. Nr. 134 vereist de studie van de opeenvolging +6 6, en opgelet voor de progressie, in de toonaard van do mol groot... Nr. 135 gebruikt in nagenoeg heel de sopraan een gesloten beweging en chromatisme.

Sopranen gegeven : Henri Challan, 380 bassen et sopranen gegeven, boekje 3a oefeningen 151 en volgenden. De nrs. 155 en 156 zijn eerder lastig, de nrs. 157 en 158 lijken me wat makkelijker.

 

Deze oude (en betwistbare) term wordt gebruikt voor de verbinding van dominant septiemakkoorden met andere akkoorden dan de eerste graad. Deze verbindingen brengen vaak onverwachte en interessante modulaties aan. Zelfs wanneer de noten van de tritonus niet op de normale manier worden opgelost. In dat geval worden ze op de volgende manier opgelost, en in principe nooit met een gescheiden beweging :

- Zelfde manier van oplossen als bij de natuurlijke oplossing, per toon of per halve toon.
- Geen beweging, de noot blijft aangehouden.
- Beweging tegengesteld aan de natuurlijke oplossing, meer bepaald per halve toon (chromatisme).

De enige manier om een septiem te verlaten met gescheiden beweging is :

- Omwisseling van de septiem met een andere noot van het akkoord (bij voorkeur dalend).
- Omwisseling van de septiem die naar de 9e gaat (een terts omhoog).

Onmogelijk

In grondligging, kan men haast nooit zonder fouten twee volledige septiemakkoorden in een dalende kwintrelatie laten aansluiten. De kwint moet in één van beide akkoorden weggelaten worden. Bijgevolg zal er in een progressie van septiemakkoorden in dalende kwinten en in grondligging altijd één akkoord op twee onvolledig zijn.

 Tips bij een gegeven sopraan

Wanneer de sopraan gegeven is, kan een stijgende kwart vaak geharmoniseerd worden met de opeenvolging tritonus-sixt. Theoretisch gezien zijn er echter twee mogelijke toonaarden (vier met hun gelijknamige kleine tertstoonaarden). Het oor en de smaak zijn de bepalende factoren in functie van de context.

Gewoonlijk ligt één van de twee voor de hand. In het begin kan je met logisch redeneren de andere toonaard op kwintafstand nazoeken.

Bassen gegeven : Henri Challan, 380 bassen et sopranen gegeven, boekje 3a, oefeningen 139 en volgenden, gemiddelde moeilijkheidsgraad. Je zou ze kunnen laten voorafgaan door eenvoudiger oefeningen (bv. In progressie). Tot slot, de bassen 149 en 150 in de stijl van Fauré zijn een must, zelfs al heb je hulp nodig van de leraar.
Sopranen gegeven : Henri Challan, 380 bassen et sopranen gegeven, boekje 3a, oefeningen 159 en volgenden, gemiddelde moeilijkheidsgraad. Zelde opmerking als hierboven over de sopraan 170 in de stijl van Fauré.

 

Septiemakkoord
zonder grondnoot

Dit is eigenlijk de drieklank op de leidtoon. Het zijn ook de drie bovenste noten van het dominant septiemakkoord. Deze noten behouden hun naam en in principe ook de regels voor hun oplossing.

Noot: niet te verwarren met die van de IIe graad in mineur.

Becijfering

Bemerkingen

Dit akkoord dient vooral om het schrijven gemakkelijker en de harmonie en de melodielijn lichter te maken. Onthoud vooral de meest gebruikte liggingen en omkeringen (in de kadertjes hierboven).

Verdubbeling

Gewoonlijk wordt de kwint verdubbeld. Toch kan je, in het akkoord zonder grondnoot (voorbeeld 4 hierboven) ook de septiem verdubbelen; in dit geval volgt de ene septiem de normale manier van oplossen, de andere stijgt aaneengesloten. Dit kan verklaard worden doordat het hier eigenlijk een sixtakkoord betreft.