" Je leert niets wanneer je alles ineens wil leren. " Deze uitspraak komt van George Sand, die alles behalve een conservatieve vrouw was... Een cursus muziekschrijven streeft naar praktische en konkrete doeleinden. Je moet met het eenvoudigste beginnen om te eindigen bij het meest ingewikkelde. Tot je alle basisregels onder de knie hebt, beperken we ons tot het kwintakkoord (rein) in grondligging (becijfering 5, soms 3).

Wanneer de oefeningen louter gebaseerd zijn op het kwintakkoord, moet je die becijfering niet nodeloos herhalen, maar enkel in speciale gevallen:

Becijfering

In de kleine tertstoonaard is het de gewoonte om enkel met een kruis of een mol te becijferen in volgende gevallen.

- Wanneer je in de kleine tertstoonaard wil aanduiden dat de leidtoon op de Ve graad gealtereerd wordt.

- Wanneer de terts afwijkt van wat de voortekening voorschrijft. Het cijfer 3 alleen betekent dat de auteur voorstelt de kwint weg te laten: in dat geval wordt de grondnoot verdriedubbeld, hoewel het niet verboden is de terts te verdubbelen wanneer ze geen leidtoon is.

De cadenzen

Een goede manier om vertrouwd te raken met de akkoordopeenvolgingen is ze te bestuderen in de cadenzen. De cadenzen zijn opeenvolgingen van welbepaalde graden (of : harmonische functies) die een zin kunnen afsluiten of een rustpunt inbouwen.

De nu volgende definities worden overal toegepast, en stemmen overeen met de theoretische handboeken van Jacques Chailley, Henri Challan, Yvonne Desportes, en vele anderen. Spijtig genoeg zijn er hier en daar nog handboeken die voor verwarring kunnen zorgen.

Halve cadens

Andere benamingen : rustpunt op de dominant, half slot.
Beschrijving : Ve graad, , in grondligging. Rustpunt, zonder sterke afsluiting.
Voorafgegaan door : meestal IV of II, in grondligging of eerste omkering. Soms voorafgegaan door VI, of zelfs I.

Authentieke cadens

Beschrijving : opeenvolging V - I in grondligging. Afsluitend karakter. De opeenvolging leidtoon-tonica ligt niet noodzakelijk in de sopraan (de cadenzen zijn harmonische functies, en geen melodische) maar het versterkt wel het afsluitend karakter.
Voorafgegaan door : : meestal IV of II, grondligging of eerste omkering. Soms voorafgegaan door VI, zelden III. Ook I is niet onmogelijk, maar niet zo handig.

Merk op dat als gevolg van de keuze van de sopraan het laatste akkoord hierboven niet volledig is. Onthoud dat het beter is de kwint te schrappen dan de terts (deze bemerking zal trouwens een algemene regel worden bij de septiem- en none-akkoorden).

Bedrieglijke cadens

Beschrijving : opeenvolging V - VI in grondligging. Rustpunt. Geen verplichte sopraan, toch is leidtoon-tonica de betere keuze.
Voorafgegaan door : zoals bij de halve en de authentieke cadens.

Plagale cadens

Andere benaming : kerkcadens (zoals op Amen). Zijn naam zinspeelt op de oude plagale modi.
Beschrijving : opeenvolging IV - I in grondligging. Sterk afsluitend karakter.
Voorafgegaan : meestal door VI (grondligging) of I (grondligging of sixtligging). Komt na de bedrieglijke cadens of de authentieke cadens, en versterkt het slotkarakter ervan.

Onvolmaakte cadens
Alle cadenzen kunnen onvolmaakt genoemd worden wanneer ten minste één van de akkoorden niet in grondligging staat. Ze verliezen op die manier hun kracht tot het onderbreken.

Beschrijving : de benaming "onvolmaakte cadens" wijst op de opeenvolging V-I (de functie van de volmaakte cadens) maar met ten minste één van de twee akkoorden in omkering. We krijgen een bevestigend karakter maar zonder een echte onderbreking. Daarom verdient ze niet echt de naam "cadens".
Voorafgegaan door : niets in het bijzonder. Wordt gebruikt als gewoon onderdeel van het geheel.

Ontwijkende cadens

Beschrijving : opgebouwd als een volmaakte cadens, maar de Ie graad wordt dominant septiemakkoord (zo moduleren we naar de onderdominant) Sommige auteurs beschrijven dit als de opeenvolging van een halve cadens en een modulerend akkoord (met verschillende mogelijkheden). Komt ongeveer overeen met het karakter van de gebroken cadens maar dan modulerend.
Voorafgegaan door : niets in het bijzonder. Meer nog dan een cadens als onderdeel van de zin, wordt ze gebruikt als middel om te moduleren: men verlaat de toonaard via de Ve graad.

 

De bas is gegeven

Eerst maken we oefeningen op de voornaamste cadenzen.

Wanneer de oefeningen wat langer worden, is het nuttig de bas te becijferen (de graden worden weergegeven met romeinse cijfers). Je kan je echter ook beperken tot de belangrijkste graden : de dominant (V) met de leidtoon die moet oplossen, de gebroken cadens (V-VI).

 De basistechniek

Je kan bij de eerste oefeningen soms de indruk krijgen dat je voorgeprogrammeerd wordt. Dit is slechts tijdelijk. Het is gewoon de bedoeling geen kostbare tijd te verliezen. De ene voet voor de andere leren zetten voor je leert dansen :

1) Zoek de gemeenschappelijke noten elke verbinding van twee akkoorden kan zich op drie manieren voordoen:

• IEen terts- of sixtverbinding in de bas : twee gemeenschappelijke noten.

• Een kwart- of kwintverbinding in de bas : één gemeenschappelijke noot.
  

  In de vorige twee gevallen laat je best de gemeenschappelijke noot (minder vaak de twee gemeenschappelijke noten) in de zelfde stem. Schrijf daarna de resterende stemmen, en zoek naar de kleinste beweging.

• Een sekunde in de bas : geen gemeenschappelijke noot.
  

  In dat geval verlopen, de drie boven stemmen in tegenbeweging met de bas, en je blijft de dichtsbijzijnde noten opzoeken.

2) Verdubbel de grondnoot, die je doorgaans verdubbelt bij drieklanken in grondligging. Vaak is dit al gebeurd bij de vorige stap.

3) Schrijf nu de rest, en wees zuinig in het gebruik van de intervallen.

Noot: enkel wanneer je afwijkt van deze regels is het uitkijken voor kwinten en octaven (parallel of bedekt).Wanneer je wat handiger bent geworden, kan je wat afstand nemen van deze technieken om een expressievere (en wat minder aaneengesloten) sopraan te vinden.

Ongewone verdubbelingen

Het is niet verkeerd af en toe een ongewone verdubbeling toe te passen, maar je moet dit bewust doen, een welbepaalde reden hebben, en bovendien rekening houden met de omstandigheden, want fouten zijn snel gemaakt.

Toch ben je soms gebonden aan bepaalde ongewone verdubbelingen :

1. Verbinding V-VI (gebroken cadens) : het is bijna altijd verplicht de terts te verdubbelen in het akkoord van de VIe graad, en het spreekt vanzelf dat de stem die van de leidtoon naar de tonica beweegt, niet in tegenbeweging is met de bas !

2. Algemeen gesproken, is het vaak beter de terts te verdubbelen in de akkoorden van VIe en IIIe graad : het zijn namelijk belangrijke tonale noten, respectievelijk tonica en dominant, die mogen versterkt worden.

Voorbereidende oefening

Vul de ontbrekende tenor en alt aan in de volgende aaneenschakeling van cadenzen. Als hulp kan je de voorbeelden over de cadenzen nog eens raadplegen op de vorige pagina's.

 

Harmonische progressie

De harmonische progressie is een opeenvolging van verbindingen die één of meerdere keren herhaald wordt maar telkens met één of meerdere graden verspringt. Hier volgt een voorbeeld van een eenvoudige progressie. Je moet ze kunnen herkennen en toepassen wanneer nodig. Ieder onderdeel bestaat uit twee akkoorden:

Bemerkingen :

• In elk onderdeel beweegt de bas met kwartsprongen,
  
• In elk onderdeel blijft de tenor ter plaatse,
  
• De twee bovenstemmen bewegen parallel in tertsen,
  
• De leidtoon in de alt mag dalen (gesloten beweging) in maat 2-3.

Je zal opmerken dat de rechtstreekse kwinten (van de buitenstemmen) in de sopraan benaderd worden met een halve toon op IIIe en VIe graad, en met een hele toon op Ie en Ve graad. Dit is de vereenvoudiging van vroegere regels, die nu overal wordt toegepast, en terecht.

De harmonische progressies kunnen modulerend of niet-modulerend zijn. Je kan er soms ingewikkelde voorbeelden van terugvinden bij de studie van de modulaties. Je mag ze zeker niet links laten liggen. Als algemene regel geldt: wanneer je een progressie ontdekt in een oefening (bas of sopraan), moet je haar als dusdanig behandelen en zo goed mogelijk uitvoeren. Gebeurt dit niet, dan vind je misschien wel één of meerdere even goede oplossingen voor het harmoniseren van elk onderdeel van de progressie. Dit is echter weinig realistisch en verbreekt de eenheid van de oefening.

Weglating van de kwint

Wanneer je het akkoord niet volledig kan schrijven, ben je soms verplicht de kwint weg te laten eerder dan de terts. In dat geval gebruik je de becijfering 3. Dit kan voorkomen bij een volmaakte cadens, wanneer de sopraan (in gesloten beweging) daalt naar de tonica. Zie het laatste voorbeeld bij de volmaakte cadenzen.

 

De sopraan is gegeven

 Algemene werkwijze

1) Neem al je tijd om de gegeven sopraan te lezen en te zingen voor je je vragen gaat stellen. Deze eerste kennismaking is belangrijk en helpt je bij het ontdekken van de struktuur. Dit kan overeenstemmen met één derde van het werk.

2) Zoek de cadenzen

De opgegeven sopraan heeft vaak halfweg een onderbreking, of een rustpunt op de dominant (halve cadens). Ze zal waarschijnlijk eindigen met een volmaakte cadens voorbereid door de graden IV, II of VI. De plagale cadens kan volgen op de volmaakte cadens, of kan zelfstandig het slot van de oefening zijn. Begin met het bepalen van de zinsbouw en gebruik de juiste functies op die belangrijke "sleutelpunten".

3) De cadenzen goed voorbereiden

In een volgend stadium beslis je wat te doen met de noten voor de cadens. Wanneer verschillende oplossingen mogelijk zijn, houd je ze best in gedachten. Wat op het eerste zicht een minder goede keus lijkt, kan later de beste blijken.

In de kleine tertstoon kan de leidtoon enkel maar geharmoniseerd worden door de Ve graad (in de grote tertstoon is de IIIe graad ook mogelijk).

4) De toonaard bevestigen

Daarna kan je het begin aanpakken. Je moet er niet voor terugschrikken de volmaakte drieklank op tonale noten te plaatsen (I,IV,V). Hierdoor wordt de toonaard goed bevestigd. Wanneer je overdadig gebruik lijkt te maken van V-I, bedenk dan dat de gebroken cadens (V-VI) een goed alternatief is voor de volmaakte cadens.

5) Het resterende werk

Dit is meestal het minst vanzelfsprekende gedeelte. Hier vind je ook diverse mogelijkheden voor een harmonisatie die evenwaardig kunnen zijn.

Te vermijden akkoorden

Laat je voornamelijk leiden door je muzikale instinct bij de keuze van de juiste akkoorden, en niet door erover te redeneren. Dit laatste is zeker geen hulp wanneer de tekst ingewikkelder wordt en verder evolueert in muzikale zin.

Nu is het nog wat voorbarig om gebruik te maken van de VIIe graad (het verminderd kwintakkoord) in grote en kleine tertstoon. Het is eigenlijk een dominant-septiemakkoord zonder grondnoot.

In de kleine tertstoon is de IIIe graad vermeerderd en bijgevolg ongeschikt voor het gebruik in eenvoudige klassieke harmonie-oefeningen.

Voor de puristen is er het hoofdstuk Modulaties en valse relaties, en meer bepaald de paragraaf «"de tritonusdwarsstand ".".

Opgelet !

De leerlingen die herhaaldelijk misbruik maken van verminderde of vermeerderde akkoorden, of oosters klinkende vermeerderde secunden, tonen twee zaken aan :

Dat ze niet horen wat ze schrijven en bovendien geen moeite doen zich in die richting te ontwikkelen. Ze horen pas het resultaat van hun probeersels wanneer deze gespeeld worden. Vervolgens voegen ze daar hun muzikaal oordeel bij. Dit volstaat echter niet om onmiddellijk de weg op te gaan van de electroakkoestische compositie.

Dikwijls herhaalde aaneenschakelingen

In het begin val je soms in herhaling, of klinkt het soms te zwaar. Maar niet getreurd. Tot nu toe hebben we slechts één soort baksteen om onze muur te bouwen : één enkel akkoord en dan nog in grondligging. Vind je het eigenaardig wanneer je na drie weken les nog niet zoals Mozart kan schrijven, kom dan maar vlug met beide voeten terug op de grond : er zijn nog enkele kleine ontdekkingen te doen.

De tonale graden (soms ook sterke graden genoemd) kunnen zonder probleem onderling verbonden worden

De modale graden III en VI (ook nog zwakke graden genoemd) kunnen eveneens goed met elkaar verbonden worden

Leerlingen dol op commerciële muziek, zijn tuk op de verbinding V-IV.Noteer dat deze verbinding enkel mooi uitkomt op I (plagale cadens) of onmiddellijk terug naar V (soms met een omweg via II of VI ). Noteer ook dat men vaak de VI vergeet als mogelijkheid na V (gebroken cadens), lichter dan I (volmaakte cadens).

Deze oefeningen moeten beschouwd worden als eerste keus, en niet als een lijstje dat voor elke leerling volstaat.